language
Zoeken door alles
scroll naar beneden scroll

Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift, 1943 (M308)

288 Geheime Figuren der Rosenkreuzer, handschrift, 1943 (M308) 

Op deze afbeelding staat de titel Alchemie und Schöpfungsprozeß onderaan en dat geeft meteen aan in welke richting het verhaal wordt verteld: van beneden naar boven. De bol onderin vertegenwoordigt ‘chaos’; de tekst ernaast legt uit dat dit het begin van alles is, de oermaterie, materie zonder vorm of eigenschap, waar al het stoffelijke uit voortkomt. Vlammen slaan uit de bol, want volgens de tekstregel links wordt de wereld door vuur verjongd. 

Bovenop deze bol staat een geometrische figuur die uit een cirkel, een vierkant en een driehoek bestaat. Het vierkant vertegenwoordigt de stoffelijke wereld die - volgens de theorie uit de klassieke oudheid - is opgebouwd uit de vier elementen aarde (terra), lucht (aer) vuur (ignis) en water (aqua). De driehoek middenin symboliseert de mens, met zijn lichaam (corpus) ziel (anima) en geest (spiritus). Tegelijkertijd heeft deze driehoek een alchemistische betekenis, omdat alchemisten ook werkten met de begrippen lichaam, ziel en geest, die vertegenwoordigd worden door de symbolen voor resp. zout (linksonder), zwavel (bovenin) en kwikzilver (rechtsonder), sinds Paracelsus, die zout toevoegde, de drie principes in de alchemie. Op de zijden van de driehoek staan de bewerkingen genoemd die op deze stoffen moeten worden losgelaten: scheiden, oplossen, extraheren. De Griekse letters rechts vormen het woord ‘hyle’, wat ’materie’ betekent.

De figuur die erboven staat, de rebis of hermafrodiet, geeft aan dat het alchemistisch werk met succes is bekroond. Man en vrouw zijn versmolten tot één lichaam als symbool voor de geslaagde samenvoeging van zwavel (het symbool links op de borst van de man, waar een rode straal uit spuit), en zout (rechts op de borst van de vrouw, met een gele straal), waardoor de Steen der Wijzen wordt verkregen. Het symbool voor kwikzilver (mercurius) op de buik geeft aan dat dit het middel is dat deze samensmelting tot stand brengt. Zwavel wordt in de alchemie geassocieerd met het mannelijke en de zon, en op deze afbeelding zout met het vrouwelijke en de maan (gewoonlijk is dat kwikzilver).

De vogel bovenop de rebis is de ‘avis hermetis’, de vogel van Hermes, in de tekst rechts ook feniks genoemd. De vogel verbeeldt hier fasen van alchemistische proces: de kop is die van een raaf, die de eerste, ’zwarte’ (nigredo-)fase van het werk symboliseert. De pauwenstaart duidt op een fase in het werk waarbij er allerlei iridiserende kleuren tevoorschijn komen in de kolf. De feniks staat voor de ‘rode’ (rubedo-)fase, het eindstadium, de geslaagde bereiding van de Steen der Wijzen.

De driehoek boven de vogel staat voor de Steen der Wijzen (lapis philosohorum), die rechts ook ‘quinta essentia’ wordt genoemd, en waar ons woord ‘kwintessens’ vandaan komt. Dit is het ‘vijfde element’, de essentie die in alle andere materie terug te vinden is, en die hier ook, zoals rechts is aangegeven, ‘de sleutel tot verandering’ is. Helemaal bovenaan staat in het Hebreeuws het woord voor vuur’: ‘aesch’, volgens de tekst rechts het ‘scheppende woord’.

De afbeelding is een bewerking van een gravure uit het Amfitheater van de Eeuwige Wijsheid van de alchemist Heinrich Khunrath (1560-1605), die Ken de natuur heet: kennis van de natuur en haar processen is voor een alchemist onontbeerlijk. Zoals we hier de natuur uit zichzelf naar perfectie zien streven, zo streeft ook de alchemist naar volmaaktheid. De alchemist doet feitelijk hetzelfde als de natuur, en met zijn werk kan hij haar vervolmaking bespoedigen.