Bijzondere Collectie: Kaniok
Twee jaar geleden ontving de Embassy of the Free Mind van Erich Kaniok en zijn vrouw Marijke een royale boekschenking: maar liefst 2000 titels op het gebied van filosofie, wetenschap en levensbeschouwing uit uiteenlopende culturen en tijden. Meestal zijn de boeken die we in ons leven aanschaffen, of die 'toevallig' op ons pad komen en óns weten te vinden, een weerspiegeling van onze zoektocht naar waarheid en kennis. Bij Erich Kaniok moet dit een zeer avontuurlijke en fascinerende zoektocht zijn geweest: lopend langs de planken glijdt onze blik langs een breed scala aan onderwerpen: mahayana, hinayana en zenboeddhisme, hindoeïsme, soefisme, theosofie, antroposofie, westerse en oosterse mystiek, non-dualisme, nieuwe wetenschap en individuele denkers als Krishnamurti, Meister Eckhart, Jacob Lorber, enz.
Erich Kaniok groeide op in het historische hart van Wenen, waar hij na zijn studie een aantal jaren les gaf. Op vroege leeftijd was hij al 'spiritueel' geëngageerd. Zijn zoektocht bracht hem eind jaren 60 naar Nederland, waar hij ruim 40 jaar actief was binnen de Rozenkruisersbeweging. Erich maakte in lezingen en bijeenkomsten vaak gebruik van verhalen, die in de loop der jaren in een reeks bundels werden uitgegeven. Voorbeelden hiervan zijn de serie 'Verhalen & parabels uit Oost & West' met als titels Sleutels tot het hart, Taal van de stilte en Lente in je hart. Ook schreef hij een boek met verhalen en parabels uit China getiteld Het geluk van Tao.
Twee vrijwilligers, Greetje Voerman en Reinout Spaink, hebben met enthousiasme het afgelopen jaar de titelbeschrijvingen van de boeken uit de schenking van Kaniok in het catalogussysteem van de Ritmanbibliotheek ingevoerd. Tijdens dit proces werd algauw duidelijk dat deze schenking voor de bibliotheek in verschillende opzichten een verbreding betekende: een verbreding in de zin van een rijkgeschakeerder palet aan rubrieken die nu ook meer actuele hedendaagse thema’s bestrijken, en een verbreding in geografische opzicht, waarbij de bibliotheek verrijkt wordt met een ruim titelaanbod op het gebied van niet-westerse levensbeschouwingen en culturen.
De vraag zou kunnen worden gesteld in hoeverre dit aansluit bij de oorspronkelijke doelstelling van de bibliotheek van de EFM, namelijk het zich richten op de hoofdverzamelgebieden hermetica, alchemie, mystiek, rozenkruisers en gnosis & westerse esoterie. Misschien is een van de antwoorden hierop dat in de loop der decennia steeds duidelijker is geworden dat inzicht in het ontstaan van wat we globaal zouden kunnen aanduiden met de ‘westerse ideeënwereld’ niet kan worden losgezien van de ontwikkeling van het Oosterse denken. Beide hebben elkaar in de afgelopen millennia intensief wederzijds beïnvloed.
Een voorbeeld hiervan zijn de contacten die de boeddhistische keizer Ashoka rond 250 v.Chr. legde met denkers en heersers in Alexandrië (in het huidige Egypte), Antiochië (in het huidige Turkije) en Athene, om bij hen het boeddhisme te propageren. De teksten die hij in India in zijn ijzeren gedenkpilaren graveerde en ook op rotsen en in grotten liet aanbrengen, de zogenoemde edicten, beschrijven onder andere zijn activiteiten in de hellenistische wereld. Uit deze teksten blijkt dat hij een helder begrip van de politieke organisatie in deze westerse gebieden had. De namen en locaties van de belangrijkste Griekse koningen van die tijd worden genoemd, en vermeld wordt dat zij via de monniken die Ashoka naar hen had toegezonden allen van de leer van Boeddha op de hoogte waren. Ook vermelden enkele Paliteksten dat sommige van Asoka's missionarissen Griekse monniken waren.
In een van de Indiase gedenkpilaren vinden we bijvoorbeeld de volgende tekst: 'De verovering door middel van de Dhamma heeft hier plaatsgevonden, en zelfs zes honderd yojana's (6000 km.) ver weg, waar de Griekse koning Antiochos regeert, verder dan daar waar de vier koningen genaamd Ptolemeus II Philadelphus, Antiochus II, Magas van Cyrene en Alexander regeren.'
Maar ook het hindoeïstische denken heeft sterk het westerse denken beïnvloed. In de zes darsana's of scholen van filosofische denken van de hindoe's, vertegenwoordigt elk van deze scholen één aspect van de kennis van de totale werkelijkheid. Als men de zes darsana's in paren van twee groepeert, ontstaan er drie stelsels van denken, met de bijbehorende systemen van bewijsvoering, die nauw overeenkomen met wat in het westen wordt aangeduid met religie, filosofie en wetenschap. In feite zijn deze laatste drie niet anders dan de weerspiegeling op cultureel-maatschappelijk en collectief vlak van de drie aspecten waaruit ons individuele bewustzijn bestaat en waarmee we trachten de uiteindelijke werkelijkheid te begrijpen - de drie dimensies dus van ons kenvermogen. Een totaal begrijpen van deze uiteindelijke werkelijkheid kan niet via één van deze drie afzonderlijk, maar alleen door deze drie tot een synthese te brengen. Nog boeiender is het te ontdekken dat vrijwel alle hedendaagse stromingen binnen de wetenschap, zoals empirisme, positivisme, enz., al duizenden jaren geleden in deze darsana's zijn terug te vinden.
Het is daarom niet meer dan logisch dat alleen al het boeddhistische en hindoeïstische denken overal binnen de westerse wereld hun sporen moeten hebben nagelaten. Willen we daarom ons westers-hermetisch gedachtegoed werkelijk begrijpen, dan kunnen we het oosterse denken en de ontwikkeling hiervan niet negeren en zal de poging om de traditionele tweedeling 'Oosters en Westers denken' te overstijgen onvermijdelijk creatieve processen activeren die tot wie zal zeggen welke verrassende en nieuwe perspectieven op het ontstaan en de betekenis van het westers hermetisch gedachtegoed kunnen leiden.
Misschien is de tijd aangebroken om de beroemde en vaak geciteerde dichtregels van Rudyard Kipling 'Oh, East is East, and West is West, and never the twain shall meet'
eindelijk aan te vullen met de dichtregels die hierop volgen, maar altijd worden weggelaten:
'But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth,
When two strong men stand face to face, though they come from the ends of the earth!
Erich Kaniok is in het voorjaar van 2019 overleden, maar de collectie-Kaniok is voorgoed verbonden aan de Embassy of the Free Mind.