Verklarende woordenlijst
Adam Kadmon
Het eerste wezen dat ontstond toen God de wereld schiep, de ‘oer’mens, een spiritueel wezen. Niet te verwarren met de ‘materiële’ Adam die met Eva uit het Paradijs werd verjaagd.
Alchemistisch proces
Het alchemistisch proces (‘magnum opus’, groot werk) kende verschillende fasen:
- Nigredo: zwartheid. Verrotting (‘putrefaction’) als noodzakelijke
stap om stoffen verder te kunnen bewerken.
- Albedo: witheid. Na de afbraak in de nigredo-fase worden
onzuiverheden weggewassen.
- Citrinitas: geelheid. De derde stap, die staat voor de transmutatie
van zilver in goud.
- Rubedo: roodheid. De vierde en laatste stap in het magnum opus.
Zowel goud als de Steen der Wijzen werden geassocieerd met de
kleur rood, die stond voor het slagen van het grote werk.
- Cauda pavonis: pauwenstaart. Deze term duidt een fase aan
waarin vele, iridiserende, kleuren tegelijk verschijnen. Sommige
alchemisten plaatsen deze fase voor het albedo, andere erna.
Archimi
Een term die sommige alchemisten gebruikten om alchemisten aan te duiden die zich bezighielden met de metallurgische kant van alchemie.
Azot
De term Azot bestaat uit de eerste en laatste letters van het Latijnse, Griekse en Hebreeuwse alfabet: A-Z, alfa-omega en alef-tav. Het begrip staat voor kwikzilver, een van de belangrijkste elementen in de alchemie, maar ook voor het oerstadium van de metalen en een universeel geneesmiddel.
Bina
Inzicht, de derde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam JHWH, te lezen als Elohiem.
Cabala Chymica
De toepassing van kabbalistische methodes in de alchemie, ook de verwerking van de kabbalistische traditie binnen het westers-alchemistisch gedachtegoed.
Chesed
Liefde, de vierde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam El of El elyon en correspondeert met de rechterarm.
Chochma
Wijsheid, de tweede sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Jah.
Devekut
De mystieke verbondenheid met God.
Drieëenheid
De opvatting in veel takken van het christendom dat er één God bestaat in drie goddelijke entiteiten: de Vader, de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest.
Ein
Het mysterieuze niets dat voorafgaat aan de schepping en waar alles uit voortvloeit.
Ein sof
De oneindige essentie van God, die via de sefirot onthuld wordt.
Gematria
Kabbalistische taalkundige techniek waarbij woorden in getallen worden omgezet en vice versa, met de bedoeling verborgen verbanden tussen verschillende begrippen te ontdekken. Een van de drie kabbalistische methodes, de andere twee zijn notarikon en temura.
Gevurah
Gerechtigheid, de vijfde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Elohiem en correspondeert met de linkerarm.
Godsnamen
Men nam aan dat de namen van God, zoals El, Elohim, Adonai, Shaddai en Adonai Tsvaot, speciale krachten verleenden aan hen die ze kenden. De Spaanse kabbalist Abulafia geloofde dat de kennis van de Godsnamen de hoogste vorm van kabbala was.
Golem
Een van klei gemaakt wezen dat op magische wijze door mystiek gebruik van letters tot leven wordt gewekt. Middeleeuwse commentaren op Sefer Yetzirah leggen sommige passages uit als handelend over de golem.
Hemelsferen
Een model van de kosmos dat zijn oorsprong vindt bij de oude Griekse filosofen. In dit model bevindt de aarde zich in het middelpunt van tien in elkaar passende doorzichtige bollen, waarop de hemellichamen zich voortbewegen. Achtereenvolgens zijn dat de maan, Mercurius, Venus, Mars, de zon, Jupiter, Saturnus, de vaste sterren, de negende sfeer en de tiende, de ‘primum mobile’ of ‘eerste beweger’, die de andere negen sferen in beweging zet.
Hermes Trismegistus
Legendarische wijsheidsleraar uit de Egyptische oudheid. Aan hem zijn vele geschriften toegeschreven, waaronder het Corpus Hermeticum, een verzameling wijsheidslessen, en het Tabula Smaragdina, de Smaragden Tafel. De aan hem toegeschreven leer vormt de basis van het hermetisme en had een grote invloed op het denken in de renaissance.
Hermetisme
Wijsheidsleer die wordt toegeschreven aan de Egyptische wijsheidsleraar Hermes Trismegistus, met openbaringen over mystiek, kosmologie, magie, astrologie en alchemie. Centraal staat het verwerven van kennis van God, de kosmos en de mens. Een van de kenmerkende principes van het hermetisme is het ‘zo boven, zo beneden’, dat de samenhang tussen de macrokosmos (het universum) en de microkosmos (de mens) aanduidt.
Hod
Schoonheid, de achtste sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Elohiem Tsevaot (Heer der Heerscharen) en correspondeert met het linkerbeen.
Ilan ha-kodesh
Een ilan ha-kodesh of ‘heilige boom’ wordt ook wel eens aangeduid als een ‘kosmologische kaart’. Door te mediteren op de voorstellingen (Ein sof, sefirot) kon de kabbalist inzicht krijgen in de goddelijke wereld.
Jesod
Fundament, de negende sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam El Chai (de levende God) of El shaddai (de machtige God) en correspondeert met de voortplantingsorganen.
Kabbala
- Praktische kabbala
Praktische kabbala draait om het gebruik van magie (bezweringen, amuletten, communiceren met engelen, geesten en demonen), gebaseerd op de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet of de Godsnamen, om hulp of bescherming te verkrijgen of om meer wereldse doelen te bereiken.
- Profetische of extatische kabbala
Profetische of extatische kabbala wordt vaak geassocieerd met Abraham Abulafia, de Spaanse kabbalist die instructies schreef voor het mediteren op de Godsnamen (bijvoorbeeld El, Adonai) of de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet, met het doel profetische of extatische visioenen te krijgen en/of een gewaarwording van het goddelijke na te streven.
- Theosofische kabbala
Theosofische kabbala verwijst naar het mediteren op de sefirot, de tien eigenschappen van God die in de sefirot worden onthuld.
- Christelijke kabbala
Christelijke kabbala (ook wel cabala genoemd) is ontstaan toen christelijke geleerden kennismaakten met de mystieke aspecten van de joodse kabbala en die combineerden met christelijke mystieke denkbeelden.
Kavanah
Intentie, de oprechte geestestoestand die nodig is om te bidden en een voorwaarde om Devekut te bereiken.
Keter
Kroon, de eerste sefira. Deze sefira is verbonden met de Gods-naam Ehijeh.
Kwintessens
Quinta essentia, ofwel de vijfde essentie, een vijfde element naast de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Deze kwintessens zou uit diverse materialen te abstraheren zijn en de eigenschappen van de vier materiële elementen overstijgen. Een voorbeeld is het destilleren van alcohol: deze substantie, vloeibaar én brandbaar, verenigt de tegengestelde eigenschappen van de elementen water en vuur.
Luriaanse kabbala
De kabbalistische leer van Isaac Luria (1534-1572) en zijn volgelingen. Belangrijke begrippen in de Luriaanse kabbala zijn tsimtsoem, shevirat ha-kelim en tikkoen.
Magie
In de magie worden verschillende vormen onderscheiden:
- Natuurlijke magie: het benutten van de krachten van de natuur.
- Rituele magie: communicatie met engelen, geesten en demonen.
- Astrale magie: het benutten van de speciale krachten van planeten,
sterren en sterrenbeelden.
Malchoet
Koninkrijk, de tiende sefira, zie ook Sjechiena. Deze sefira is verbonden aan de Godsnaam Adonai (onze Heer) en correspondeert met de voeten.
Neoplatonisme
Filosofische beweging die ontstond in de derde eeuw n. Chr. en die het gedachtegoed van Plato combineert met filosofieën uit esoterische, mystieke tradities.
Netsach
Eeuwigheid, de zevende sefira. Deze sefira is verbonden met de godsnaam YHWH Tsvaot (Heer der Heerscharen) en correspondeert met het rechterbeen.
Notarikon
Een van de drie kabbalistische methodes om met woorden en letters te werken (de andere twee zijn gematria en temura). Bij notarikon worden de eerste of laatste letters van een woord gebruikt om er een ander woord mee te vormen.
Pentagrammaton
Door de Hebreeuwse letter shin ש te plaatsen in het midden van de onuitspreekbare naam van God, (YHWH, het Tetragrammaton), wordt de naam van Jezus of Jehesjoea verkregen (YHSVH), zoals Reuchlin het uitlegt in zijn boek De verbo mirifico.
Planeten en metalen
De alchemie gaat ervan uit dat iedere planeet in verband staat met een metaal:
Zon - goud
Maan - zilver
Mercurius - kwikzilver
Venus - koper
Mars - ijzer
Jupiter - tin
Saturnus - lood
Prima materia
Een oersubstantie die voorafgaat aan de materie, een ‘materie zonder vorm’, waaruit de materie voortkomt.
Primum mobile
De buitenste, snelste van de tien hemelsferen die de andere sferen in beweging zet.
Rabbijns jodendom
Na de verwoesting van de tempel in 70 n.Chr. door de Romeinen en de verspreiding van het joodse volk hebben de rabbijnen of schriftgeleerden de wetten vastgelegd waar het joodse volk in de diaspora zich aan kon houden.
Safed
Stad in Noord-Israël die in de 16e eeuw een centrum van mystiek en kabbala werd.
Sefardische joden
Joden wier voorouders in Spanje en Portugal leefden. De joden die uit Oost-Europa stammen, worden Asjkenazische joden genoemd.
Sefer ha-Bahir
Letterlijk: Boek van de Schittering, een belangrijk werk dat geschreven is in de 13e eeuw. Het is het eerste kabbalistische werk dat een beschrijving van de sefirot in de vorm van een boom bevat.
Sefer Yetzirah
Letterlijk: Boek van de Wording, een mystiek geschrift dat dateert uit de eerste eeuw n.Chr. en dat verwijst naar de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet en de tien sefirot die samen de 32 paden van wijsheid vormen.
Sefer ha-Zohar
Letterlijk: Boek van de Pracht, het belangrijkste kabbalistische werk, dat werd geschreven in de tweede helft van de 13e eeuw in Castilië en dat traditiegetrouw wordt toegeschreven aan de tweede-eeuwse wijsgeer Shimon bar Yochai.
Sefira
Enkelvoud van sefirot
Sefirot
Een kernbegrip in kabbala, dat voor het eerst genoemd wordt in Sefer Yetzirah, waar het ‘getal’ betekent. In latere kabbalistische werken krijgt het woord de betekenis ‘eigenschap’, waarmee het verwijst naar de tien eigenschappen van de onthulde God. De tien sefirot vormen samen de levensboom.
Sjechiena
Volgens het rabbijns jodendom is dit de goddelijke aanwezigheid in de wereld; in kabbala is het het vrouwelijke aspect van God. Dit begrip is ook verbonden met de tiende sefira, Malchoet.
Shevirat ha-kelim
Het breken van de vaten: volgens de Luriaanse kabbala is dit de kosmische ramp waarbij de zeven lagere sefirot niet sterk genoeg waren om het goddelijke licht te bevatten en zo het kwaad binnenlieten.
Steen der Wijzen
De substantie die gewone metalen in edelmetalen zou kunnen veranderen, maar ook een middel om alle ziekten te genezen of het leven te verlengen.
Tabula smaragdina hermetis / Smaragden tafel van Hermes
Een aan Hermes Trismegistus toegeschreven tekst waarin wordt gerefereerd aan het voor het hermetisme bepalende begrip ‘Zo boven, zo beneden’: de mens (de microkosmos) en de kosmos (de macrokosmos) zijn elkaars spiegelbeeld.
Temura
Een van de drie kabbalistische methodes om met woorden en letters te werken (de andere twee zijn gematria en notarikon). Temura wordt gebruikt om de letters in bepaalde woorden te veranderen volgens vaststaande volgordes, om er nieuwe betekenissen in te vinden.
Tetragrammaton
De onuitspreekbare naam van God, jod-he-vav-he (הוהי). De vier letters van het Tetragrammaton vormen de basis, die ‘zijn’ betekent. De oorspronkelijke betekenis wordt soms geïnterpreteerd als ‘Hij-die-is’, of ‘Hij die leeft.’
Tetraktys
Een begrip uitgevonden door Pythagoras dat wordt gevormd door tien punten die een driehoek vormen. De basis is één punt, gevolgd door twee, drie en vier punten. Samen zijn het er tien, wat Pythagoras beschouwde als het perfecte getal.
Tiferet
Heerlijkheid, de zesde sefira. Deze sefira is verbonden met het Tetragrammaton JHWH en correspondeert met de romp.
Tikkoen
Letterlijk: herstel, een proces dat leidt tot herstel van de wereld en de goddelijke eenwording na het breken van de vaten (zie Shevirat ha-kelim).
Tora
In de strikte betekenis verwijst de Tora naar de vijf boeken van Mozes, maar de term kan ook de hele Hebreeuwse bijbel omvatten (TaNaKh, een acroniem voor Torah, Nevi’im (Profeten) en Ketuvim (Geschriften) en de hele joodse wet, leer en ervaring.
Triniteit
Zie Drieëenheid.
Troon-Wagen
In het bijbelboek Ezechiël krijgt de profeet Ezechiël een visioen van de hemel en Gods Troon-Wagen. Dit visioen zette kabbalisten aan tot aanvullingen en speculaties over dit bijbelboek.
Tsimtsoem
Letterlijk: samentrekking, een concept uit de Luriaanse kabbala dat verwijst naar het terugtrekken van God om een lege ruimte te creëren, waarin de schepping kan plaatsvinden.
22 letters
Het Hebreeuws is de taal van de goddelijke communicatie: God schiep door te spreken. Het Hebreeuwse alfabet bestaat uit 22 letters, allemaal medeklinkers. Er werd aangenomen dat de 22 letters bestonden in een wereld die niet met de zintuigen waarneembaar was. Daarom worden ze beschouwd als mystieke hulpmiddelen voor meditatie.