Verklarende woordenlijst

Adam Kadmon

Het eerste wezen dat ontstond toen God de wereld schiep, de ‘oer’mens, een spiritueel wezen. Niet te verwarren met de ‘materiële’ Adam die met Eva uit het Paradijs werd verjaagd.

Alchemistisch proces

Het alchemistisch proces (‘magnum opus’, groot werk) kende verschillende fasen:

-  Nigredo: zwartheid. Verrotting (‘putrefaction’) als noodzakelijke 

    stap om stoffen verder te kunnen bewerken.

-  Albedo: witheid. Na de afbraak in de nigredo-fase worden 

    onzuiverheden weggewassen.

-  Citrinitas: geelheid. De derde stap, die staat voor de transmutatie 

    van zilver in goud.

-  Rubedo: roodheid. De vierde en laatste stap in het magnum opus. 

    Zowel goud als de Steen der Wijzen werden geassocieerd met de 

    kleur rood, die stond voor het slagen van het grote werk.

-  Cauda pavonis: pauwenstaart. Deze term duidt een fase aan 

    waarin vele, iridiserende, kleuren tegelijk verschijnen. Sommige 

    alchemisten plaatsen deze fase voor het albedo, andere erna.

Archimi

Een term die sommige alchemisten gebruikten om alchemisten aan te duiden die zich bezighielden met de metallurgische kant van alchemie.

Azot

De term Azot bestaat uit de eerste en laatste letters van het Latijnse, Griekse en Hebreeuwse alfabet: A-Z, alfa-omega en alef-tav. Het begrip staat voor kwikzilver, een van de belangrijkste elementen in de alchemie, maar ook voor het oerstadium van de metalen en een universeel geneesmiddel.

Bina

Inzicht, de derde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam JHWH, te lezen als Elohiem.

Cabala Chymica

De toepassing van kabbalistische methodes in de alchemie, ook de verwerking van de kabbalistische traditie binnen het westers-alchemistisch gedachtegoed.

Chesed

Liefde, de vierde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam El of El elyon en correspondeert met de rechterarm.

Chochma

Wijsheid, de tweede sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Jah.

Devekut

De mystieke verbondenheid met God.

Drieëenheid

De opvatting in veel takken van het christendom dat er één God bestaat in drie goddelijke entiteiten: de Vader, de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest.

Ein

Het mysterieuze niets dat voorafgaat aan de schepping en waar alles uit voortvloeit.

Ein sof

De oneindige essentie van God, die via de sefirot onthuld wordt.

Gematria 

Kabbalistische taalkundige techniek waarbij woorden in getallen worden omgezet en vice versa, met de bedoeling verborgen verbanden tussen verschillende begrippen te ontdekken. Een van de drie kabbalistische methodes, de andere twee zijn notarikon en temura.

Gevurah

Gerechtigheid, de vijfde sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Elohiem en correspondeert met de linkerarm.

Godsnamen

Men nam aan dat de namen van God, zoals El, Elohim, Adonai, Shaddai en Adonai Tsvaot, speciale krachten verleenden aan hen die ze kenden. De Spaanse kabbalist Abulafia geloofde dat de kennis van de Godsnamen de hoogste vorm van kabbala was.

Golem

Een van klei gemaakt wezen dat op magische wijze door mystiek gebruik van letters tot leven wordt gewekt. Middeleeuwse commentaren op Sefer Yetzirah leggen sommige passages uit als handelend over de golem.

Hemelsferen

Een model van de kosmos dat zijn oorsprong vindt bij de oude Griekse filosofen. In dit model bevindt de aarde zich in het middelpunt van tien in elkaar passende doorzichtige bollen, waarop de hemellichamen zich voortbewegen. Achtereenvolgens zijn dat de maan, Mercurius, Venus, Mars, de zon, Jupiter, Saturnus, de vaste sterren, de negende sfeer en de tiende, de ‘primum mobile’ of ‘eerste beweger’, die de andere negen sferen in beweging zet.

Hermes Trismegistus

Legendarische wijsheidsleraar uit de Egyptische oudheid. Aan hem zijn vele geschriften toegeschreven, waaronder het Corpus Hermeticum, een verzameling wijsheidslessen, en het Tabula Smaragdina, de Smaragden Tafel. De aan hem toegeschreven leer vormt de basis van het hermetisme en had een grote invloed op het denken in de renaissance. 

Hermetisme

Wijsheidsleer die wordt toegeschreven aan de Egyptische wijsheidsleraar Hermes Trismegistus, met openbaringen over mystiek, kosmologie, magie, astrologie en alchemie. Centraal staat het verwerven van kennis van God, de kosmos en de mens. Een van de kenmerkende principes van het hermetisme is het ‘zo boven, zo beneden’, dat de samenhang tussen de macrokosmos (het universum) en de microkosmos (de mens) aanduidt. 

Hod

Schoonheid, de achtste sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam Elohiem Tsevaot (Heer der Heerscharen) en correspondeert met het linkerbeen.

Ilan ha-kodesh

Een ilan ha-kodesh of ‘heilige boom’ wordt ook wel eens aangeduid als een ‘kosmologische kaart’. Door te mediteren op de voorstellingen (Ein sof, sefirot) kon de kabbalist inzicht krijgen in de goddelijke wereld.

Jesod

Fundament, de negende sefira. Deze sefira is verbonden met de Godsnaam El Chai (de levende God) of El shaddai (de machtige God) en correspondeert met de voortplantingsorganen.

Kabbala

-  Praktische kabbala

Praktische kabbala draait om het gebruik van magie (bezweringen, amuletten, communiceren met engelen, geesten en demonen), gebaseerd op de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet of de Godsnamen, om hulp of bescherming te verkrijgen of om meer wereldse doelen te bereiken. 

-  Profetische of extatische kabbala

Profetische of extatische kabbala wordt vaak geassocieerd met Abraham Abulafia, de Spaanse kabbalist die instructies schreef voor het mediteren op de Godsnamen (bijvoorbeeld El, Adonai) of de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet, met het doel profetische of extatische visioenen te krijgen en/of een gewaarwording van het goddelijke na te streven. 

-  Theosofische kabbala

Theosofische kabbala verwijst naar het mediteren op de sefirot, de tien eigenschappen van God die in de sefirot worden onthuld. 

-  Christelijke kabbala

Christelijke kabbala (ook wel cabala genoemd) is ontstaan toen christelijke geleerden kennismaakten met de mystieke aspecten van de joodse kabbala en die combineerden met christelijke mystieke denkbeelden.

Kavanah 

Intentie, de oprechte geestestoestand die nodig is om te bidden en een voorwaarde om Devekut te bereiken. 

Keter

Kroon, de eerste sefira. Deze sefira is verbonden met de Gods-naam Ehijeh.

Kwintessens

Quinta essentia, ofwel de vijfde essentie, een vijfde element naast de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Deze kwintessens zou uit diverse materialen te abstraheren zijn en de eigenschappen van de vier materiële elementen overstijgen. Een voorbeeld is het destilleren van alcohol: deze substantie, vloeibaar én brandbaar, verenigt de tegengestelde eigenschappen van de elementen water en vuur. 

Luriaanse kabbala

De kabbalistische leer van Isaac Luria (1534-1572) en zijn volgelingen. Belangrijke begrippen in de Luriaanse kabbala zijn tsimtsoem, shevirat ha-kelim en tikkoen.

Magie

In de magie worden verschillende vormen onderscheiden:

-  Natuurlijke magie: het benutten van de krachten van de natuur.

-  Rituele magie: communicatie met engelen, geesten en demonen.

-  Astrale magie: het benutten van de speciale krachten van planeten, 

    sterren en sterrenbeelden.

Malchoet

Koninkrijk, de tiende sefira, zie ook Sjechiena. Deze sefira is verbonden aan de Godsnaam Adonai (onze Heer) en correspondeert met de voeten.

Neoplatonisme

Filosofische beweging die ontstond in de derde eeuw n. Chr. en die het gedachtegoed van Plato combineert met filosofieën uit esoterische, mystieke tradities. 

Netsach

Eeuwigheid, de zevende sefira. Deze sefira is verbonden met de godsnaam YHWH Tsvaot (Heer der Heerscharen) en correspondeert met het rechterbeen.

Notarikon

Een van de drie kabbalistische methodes om met woorden en letters te werken (de andere twee zijn gematria en temura). Bij notarikon worden de eerste of laatste letters van een woord gebruikt om er een ander woord mee te vormen. 

Pentagrammaton

Door de Hebreeuwse letter shin ש te plaatsen in het midden van de onuitspreekbare naam van God, (YHWH, het Tetragrammaton), wordt de naam van Jezus of Jehesjoea verkregen (YHSVH), zoals Reuchlin het uitlegt in zijn boek De verbo mirifico. 

Planeten en metalen

De alchemie gaat ervan uit dat iedere planeet in verband staat met een metaal:

       Zon - goud

       Maan - zilver

       Mercurius - kwikzilver

       Venus - koper

       Mars - ijzer

       Jupiter - tin

       Saturnus - lood

Prima materia

Een oersubstantie die voorafgaat aan de materie, een ‘materie zonder vorm’, waaruit de materie voortkomt.

Primum mobile

De buitenste, snelste van de tien hemelsferen die de andere sferen in beweging zet. 

Rabbijns jodendom 

Na de verwoesting van de tempel in 70 n.Chr. door de Romeinen en de verspreiding van het joodse volk hebben de rabbijnen of schriftgeleerden de wetten vastgelegd waar het joodse volk in de diaspora zich aan kon houden.

Safed 

Stad in Noord-Israël die in de 16e eeuw een centrum van mystiek en kabbala werd.

Sefardische joden

Joden wier voorouders in Spanje en Portugal leefden. De joden die uit Oost-Europa stammen, worden Asjkenazische joden genoemd.

Sefer ha-Bahir

Letterlijk: Boek van de Schittering, een belangrijk werk dat geschreven is in de 13e eeuw. Het is het eerste kabbalistische werk dat een beschrijving van de sefirot in de vorm van een boom bevat.

Sefer Yetzirah

Letterlijk: Boek van de Wording, een mystiek geschrift dat dateert uit de eerste eeuw n.Chr. en dat verwijst naar de 22 letters van het Hebreeuwse alfabet en de tien sefirot die samen de 32 paden van wijsheid vormen. 

Sefer ha-Zohar

Letterlijk: Boek van de Pracht, het belangrijkste kabbalistische werk, dat werd geschreven in de tweede helft van de 13e eeuw in Castilië en dat traditiegetrouw wordt toegeschreven aan de tweede-eeuwse wijsgeer Shimon bar Yochai.

Sefira

Enkelvoud van sefirot

Sefirot

Een kernbegrip in kabbala, dat voor het eerst genoemd wordt in Sefer Yetzirah, waar het ‘getal’ betekent. In latere kabbalistische werken krijgt het woord de betekenis ‘eigenschap’, waarmee het verwijst naar de tien eigenschappen van de onthulde God. De tien sefirot vormen samen de levensboom.

Sjechiena

Volgens het rabbijns jodendom is dit de goddelijke aanwezigheid in de wereld; in kabbala is het het vrouwelijke aspect van God. Dit begrip is ook verbonden met de tiende sefira, Malchoet. 

Shevirat ha-kelim

Het breken van de vaten: volgens de Luriaanse kabbala is dit de kosmische ramp waarbij de zeven lagere sefirot niet sterk genoeg waren om het goddelijke licht te bevatten en zo het kwaad binnenlieten. 

Steen der Wijzen

De substantie die gewone metalen in edelmetalen zou kunnen veranderen, maar ook een middel om alle ziekten te genezen of het leven te verlengen. 

Tabula smaragdina hermetis / Smaragden tafel van Hermes

Een aan Hermes Trismegistus toegeschreven tekst waarin wordt gerefereerd aan het voor het hermetisme bepalende begrip ‘Zo boven, zo beneden’: de mens (de microkosmos) en de kosmos (de macrokosmos) zijn elkaars spiegelbeeld.

Temura

Een van de drie kabbalistische methodes om met woorden en letters te werken (de andere twee zijn gematria en notarikon). Temura wordt gebruikt om de letters in bepaalde woorden te veranderen volgens vaststaande volgordes, om er nieuwe betekenissen in te vinden. 

Tetragrammaton

De onuitspreekbare naam van God, jod-he-vav-he (הוהי). De vier letters van het Tetragrammaton vormen de basis, die ‘zijn’ betekent. De oorspronkelijke betekenis wordt soms geïnterpreteerd als ‘Hij-die-is’, of ‘Hij die leeft.’

Tetraktys

Een begrip uitgevonden door Pythagoras dat wordt gevormd door tien punten die een driehoek vormen. De basis is één punt, gevolgd door twee, drie en vier punten. Samen zijn het er tien, wat Pythagoras beschouwde als het perfecte getal.

Tiferet

Heerlijkheid, de zesde sefira. Deze sefira is verbonden met het Tetragrammaton JHWH en correspondeert met de romp. 

Tikkoen

Letterlijk: herstel, een proces dat leidt tot herstel van de wereld en de goddelijke eenwording na het breken van de vaten (zie Shevirat ha-kelim).

Tora

In de strikte betekenis verwijst de Tora naar de vijf boeken van Mozes, maar de term kan ook de hele Hebreeuwse bijbel omvatten (TaNaKh, een acroniem voor Torah, Nevi’im (Profeten) en Ketuvim (Geschriften) en de hele joodse wet, leer en ervaring. 

Triniteit

Zie Drieëenheid.

Troon-Wagen

In het bijbelboek Ezechiël krijgt de profeet Ezechiël een visioen van de hemel en Gods Troon-Wagen. Dit visioen zette kabbalisten aan tot aanvullingen en speculaties over dit bijbelboek.

Tsimtsoem

Letterlijk: samentrekking, een concept uit de Luriaanse kabbala dat verwijst naar het terugtrekken van God om een lege ruimte te creëren, waarin de schepping kan plaatsvinden.

22 letters

Het Hebreeuws is de taal van de goddelijke communicatie: God schiep door te spreken. Het Hebreeuwse alfabet bestaat uit 22 letters, allemaal medeklinkers. Er werd aangenomen dat de 22 letters bestonden in een wereld die niet met de zintuigen waarneembaar was. Daarom worden ze beschouwd als mystieke hulpmiddelen voor meditatie.